Merve Kara-Kaşka
BBC Türkçe
MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli’nin PKK lideri Abdullah Öcalan‘a yaptığı örgütü lağvetme davetinin akabinde, Türkiye ve PKK ortasında yeni bir sürecin başlama ihtimali gündeme geldi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 30 Ekim’de Bahçeli’nin davetini “tarihi bir fırsat penceresi” olarak nitelendirdi.
Öcalan “Koşullar oluşursa bu süreci çatışma ve şiddet tabanından tüzel ve siyasi tabana çekecek teorik ve pratik güce sahibim” dedi.
Peki, Türkiye ve PKK ortasındaki çatışmaları sonlandırabilecek bu gelişmeler neden artık yaşanıyor?
BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran, bahsin gündeme gelmesinde iç gelişmeler kadar Orta Doğu’da değişen güç dinamikleri de belirleyici oldu.
Uzmanlar, Hamas’ın 7 Ekim 2023 saldırısından sonraki gelişmelerin “yeni bir barış sürecini başlatma motivasyonunu” güçlendirmiş olabileceği yorumunu yaptı.
7 Ekim saldırısı dönüm noktası mı?
Türkiye’de PKK ile devlet ortasındaki çatışmaları sonlandırmaya yönelik son tahlil süreci 2013’te başlamış lakin 2015 yılına gelindiğinde uzlaşı rüzgarları yerini çatışma ortamına bırakmıştı.
Milli Savunma Bakanlığı, Türkiye’nin 2016 yılından itibaren “terörle gayrette kapsamlı bir konsept değişikliğine gittiğini” açıklamıştı.
PKK ile silahlı çatışmalar, bu değişiklikten sonra Suriye ve Irak’a kaydı.
BBC Türkçe’ye konuşan Kürt siyaseti uzmanı Prof. Dr Mesut Yeğen‘e nazaran bu süreçte Türkiye, Suriye ve Irak’ ta “PKK ve ona bağlı örgütlere karşı”, iç siyasette ise DEM Parti’ye karşı “açık bir üstünlük sağladı”.
“DEM Parti, Türkiye siyaseti üzerinde tesirli bir aktör olmaktan çıkarılmıştı. Suriye’de kantonlar ortası birliğe son verilmişti. Afrin boşaltılmıştı ve Irak’ta da Türkiye hayli bir alanda çok sayıda mevzi ele geçirmiş, onlarca karakol kurmuştu. Türkiye devletinin perspektifinden baktığımızda ‘iyi bir manzara’ kelam konusuydu.”
Yeğen, 7 Ekim akınlarının akabinde İsrail’in Gazze’de başlattığı operasyonlarla birlikte bu görünümün değiştiği yorumunu yaptı.
“7 Ekim ile birlikte başlayan süreç Türkiye devletinin gördüğü riskleri oluşturmasaydı, büyük bir ihtimalle Bahçeli’nin konuşmasıyla başlamış görünen yeni süreç de olmayacaktı.”
‘İran güç aşınmasını Kürtlerle işbirliğini artırarak dengelemek istiyor’
Mesut Yeğen, İsrail’in 7 Ekim’den bu yana “yürüttüğü kampanyanın Hamas kadar İran’ın Lübnan, Irak ve Suriye’deki vekillerinin de güç kaybetmesiyle neticelendiğini” vurguluyor.
Suriye ve Irak’taki İran vekillerinin güç kaybetmesinin, bu ülkelerde PKK ve Suriye Demokratik Güçleri (SDG) üzere örgütlerin “önünün açılması demek olacağını” ekliyor.
İran’ın bu güç kaybını Kürtlerle işbirliğini güçlendirerek sınırlamaya çalışabileceği yorumları da yapılıyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Erbil’deki Kürdistan Hewler Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Arzu Yılmaz, “İran’ın, bölgedeki aktifliğini zayıflatan gelişmelerin akabinde bu aşınmayı Kürtlerle işbirliğini arttırarak dengelemek istediğini gösteren gelişmeleri son altı ayda yaşadık” diyor.
Yılmaz, bunun Irak ve Suriye’de bariz olduğunu düşünüyor.
ABD’nin 2025 yılından itibaren Irak’taki koalisyon misyonunu bitireceğini hatırlatan Yılmaz, “Irak’taki Kürtlerin en büyük sorunu Bağdat ile güç paylaşımı” diyor ve ekliyor:
“Tahran, Bağdat üzerindeki nüfuzunu kullanarak Erbil-Bağdat alakalarının normalleşmesinde çok değerli bir rol oynayabilir. Birebir formda Suriye’de Şam üzerindeki nüfuzunu kullanarak Rojava’da Kürtlerin politik çıkarlarına hizmet edecek kararlar alınmasında aktif olabilir.”
Uzmanlar dengelerin değişmesiyle birlikte Türkiye’nin yeni riskler gördüğünün altını çiziyorlar.
Mesut Yeğen, “Türkiye ve İran, Irak ve Suriye’de Kürtler üzerindeki statükoyu rekabetleriyle birlikte dengeleyerek oluşturmuşlardı” diyor.
“Şimdi bu bu istikrarın bozulabileceği bir vakte geldik ve Türkiye, tahlil süreci başlatarak bu yeni duruma kendisini uyarlamaya çalışıyor diye düşünüyorum.”
Yeğen’e nazaran PKK ve bağlı örgütleri Orta Doğu’da “olası bir güç boşluğunda Türkiye ile karşı karşıya gelmeyi arzulamayacakları için” yeni bir süreç için istekli olabilirler.
‘Bölgesel gelişmeler aciliyet kazandırdı’
MHP lideri Bahçeli’nin çağrısıyla gündeme gelen süreçte Türkiye’deki iç siyasetin kıymetli bir rol oynadığını fakat Orta Doğu’daki gelişmelerin duruma “aciliyet kazandırdığını” düşünenler de var.
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Londra Üniversitesi Oryantal ve Afrika Çalışmaları Okulu’nda (SOAS) Araştırma Vazifelisi Dr. Karabekir Akkoyunlu, “Ana motivasyonun hükümetin iç siyasi hesapları olduğunu düşünüyorum” diyor ve ekliyor:
“Ancak bölgesel gelişmeler de sıkıntıya aciliyet kazandırmış görünüyor.”
Akkoyunlu bunu şöyle açıklıyor:
“Orta Doğu’da çatışma yayıldıkça Türkiye’nin içine çekilme riski artıyor. Bu türlü bir durumda ülkenin yumuşak karnı tahlile kavuşmamış Kürt sıkıntısı ve silahlarını Türkiye’ye yöneltmiş PKK olacaktır.
“Önceki barış süreci başarısız da olsa, Türkiye’nin bölgedeki çatışmalardan minimum seviyede etkilenmesini sağlamıştı. Sürecin çökmesiyle birlikte savaş da Suriye’den Türkiye’ye sıçradı. Bugün İsrail ve İran ortasındaki artan savaş riski, yeni bir barış sürecini başlatma motivasyonunu güçlendirmiş olabilir.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Meclis’in 1 Ekim’deki yeni periyot açılış konuşmasında, İsrail idaresini gaye almış ve “İsrail idaresinin, büsbütün dini bir fanatizm ile Filistin ve Lübnan’dan sonra gözünü dikeceği yer, açık söylüyorum, bizim vatan topraklarımız olacaktır” demişti.
Peki PKK ile başlamış görünen yeni süreçte bu telaşın de hissesi olabilir mi?
7 Ekim’den sonra Orta Doğu’daki iki ana eksenin İsrail ve İran çatışması ortasında şekillendiğini belirten Doç. Dr. Arzu Yılmaz, böyle bir senaryonun kendi içinde çeliştiğini savunuyor:
“Türkiye’nin Kürtlerle yapacağı paydaşlık İsrail’e değil İran’a karşı bir konum almaya denk düşer. Bu türlü bir durum da İsrail’in potansiyel bir tehdit olarak değil, potansiyel bir ortak olarak konumlanmasına neden olur.”
Yılmaz, bu nedenle “iktidarın telaffuzunun iç politikayı dizayn etmeye yönelik olduğu” yorumunu yapıyor.
Karabekir Akkoyunlu da yeni bir sürecinin hükümet açısından “hem içerideki hem de dışarıdaki düğümlerin çözülmesine katkı sağlayabileceğini” söylüyor.
“Ankara bir müddettir Suriye sonunu garanti altına almak ve Suriyeli mültecilerin geri dönüşünü sağlamak maksadıyla Beşar Esad hükümetine görüşme daveti yapıyor. PKK ile çatışmasızlık hali, Suriye ile muahedenin da önünü açabilir.”
‘Kandil’i ve Rojava’yı bu denklemin dışında tutmak işin tabiatına aykırı’
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 30 Ekim’de yaptığı konuşmada, yeni süreçle ilgili olarak, “Suriye’nin kuzeyindeki bölücü terör örgütüne, kandan beslenen Kandil’deki terör baronlarına hiçbir davetimiz yoktur, olamaz da” tabirini kullandı.
Ancak uzmanlar ortasında, Bahçeli’nin silah bırakma davetinin hudut ötesinden farklı düşünülemeyeceği konusunda bir uzlaşı var.
Doç. Dr. Yılmaz, “Kandil’i ve Rojava’yı bu denklemin dışında tutmak işin tabiatına aykırı” diyor ve bu taraftaki açıklamaları “öncelikler sıralaması” olarak yorumladığını belirtiyor:
“Bugünden yarına olacak bir süreçten bahsetmiyoruz. Aslında söylemek istenen öncelikle adım atılacak alanın hudut ötesi olmadığı, ülke içinde olduğu. Lakin bunların belli bir sırayla yürütülmesi çok güç, iç içe bahisler.”
Mesut Yeğen, Türkiye ile PKK ortasındaki muhtemel müzakerelerde, Rojova’nın istikbalinin iki belirleyici ögeden biri olacağını iddia ediyor.
Yeğen, “hem SDG hem de PKK’nın Rojava’da Suriye Kürtleri’nin statülerinin korunmasını isteyeceklerini; sıkıntının Şam ile halledilmesine Türkiye’nin istek göstermesini bekleyeceklerini” öngörüyor.
Bir öteki kilit ögenin, PKK’nın silahsızlanmayı “ne karşılığında kabul edeceği” olduğunu belirtiyor.
Yeğen, “Şu anda devletten yapılan açıklamalar, karşılığında hiçbir şey olmadan silahsızlanmasını öngörüyor. Fakat bu çok mümkün üzere görünmüyor. Kürt probleminde hem haklar kısmında hem de PKK ögeleriyle ilgili olarak bir ekip ıslahatların yapılması beklenecektir” diyor.
‘Kürt sorunu Türkiye’nin demokratikleşme sürecinden başka ele alınamaz’
Karabekir Akkoyunlu’ya nazaran, “Uluslararası bir boyuta sahip olan Kürt meselesinde tahlile gidebilmek için eş vakitli olarak üç başka süreç yürütebilmek gerekiyor.”
Akkoyunlu bunlardan birincisinin Kürt hareketinin temsilcileriyle Meclis’te yürütülmesi gereken siyasi süreç olduğunu söylüyor.
İkincisi, İran, Irak ve Suriye olmak üzere, tahlilin “komşu ülkelerdeki istikrara da katkı sağlayacağı vurgulanması.”
Üçüncüsü ise “Rusya ve ABD’yi hesaba katacak” global bir süreç.
Yaklaşan ABD seçimleri bu hususta belirleyici bir rol oynayabileceğini iddia eden Akkoyunlu, “Olası bir Trump zaferi, İran ile savaş ihtimalini artırırken, birebir vakitte ABD ile Putin ortasında bir muahedenin önünü açabilir. Bu gelişmelerden doğacak riskleri ve fırsatları hakikat okumak gereklidir” diyor.
Gelişmelerin iç siyaset boyutunu da kıymetlendiren Akkoyunlu, evvelki sürecin “meclis devre dışı bırakılarak ve taraflar ortasında minimum bir itimat tabanı sağlanmadan yürütülmeye çalışıldığını” söylüyor.
Akkoyunlu “Daha evvel tekraren gördüğümüz üzere, Kürt sorunu Türkiye’nin demokratikleşme sürecinden farklı ele alınamaz; birini başkasından kopararak kalıcı bir tahlile ulaşmak imkânsızdır” diyor.