2014’te yayınlanan ‘Viyadükler’ isimli kitabında yer alan “bilir kişi zamiri” isimli şiirinde “belki/ kuşlar geçer altımızdan/ ağustos böcekleri/ temmuza kaçarken;/ sen erkek olursun ben kadın” diyordu Onur Köybaşı. Şiirin sonu şu dizelerle bitiyordu: “belki/ aşk ölür/ sen çay dağıtırsın konuta gelenlere/ ben duvarda/ bir porte”. Bize öğretilen cinsiyet kimliklerinin ve duvara asılması muteber kabul edilen portelerin nitelikleri hakkında, dayatılan bilgilerin bir adım dışarısına çıkabilirsek şayet, bu dizelerin anlamsal yükünü daha yeterli kavrayabiliriz. Her heteronormatif/ heteroseksüel bağda, biri erkek olur biri bayan. Ölen de duvardaki portreye dönüşür. Çay dağıtan kişi (muhtemelen taziyeye gelenlere) hayatta kalandır, duvara portresi asılan ise ölen. Asıl ölen, aşktır bu kaosta. Aşkın mevti, Köybaşı’nın şiirine ikili cinsiyet normlarının bireyi kalıba sokan anlayışına karşı verilen reaksiyon olarak yansır. Sorunu aşkın özgürleşmesidir. Cinsiyet hiyerarşisinin yarattığı baskıyı ve aşkın özgürleşmesini queer niyetle ele alır.
Yine de, açık kapı bırakmış Onur Köybaşı kitabında yer alan öteki bir şiirinde. “bunları denemeyiniz!/ siz, size öğretildiği gibi/ yaşamayı deneyin” demiş. Kitabın art kapak yazısını yazan Deniz Durukan’ın bu mevzudaki tavsiyesi ise çok açık: “Onur Köybaşı’nın Viyadükler’de denemeyin dediği ne varsa, siz hepsini deneyin. Tam vakti.”
Onur Köybaşı, günümüzdeki queer şiirin temsilcilerinden biri. Son yapıtı olan ‘Punk DNA’, Sub Press tarafından neşredilen ince bir el kitabı. Bir nevi fanzin kitap da diyebiliriz ‘Punk DNA’ için. Bana kalırsa, bu ince neşriyat, Onur Köybaşı’nın manifestosu olarak isimlendirilebilir.
Kitabın birinci şiiri olan “Tape I/80”, “Onlar 60’ların ruhunu görmek için/ BANA bakıyor…” dizeleriyle başlıyor. Bana bakma edimi bence hüsranla sonuçlanıyor zira 60’ların ruhundaki, “Jim Morrison’u haklı çıkarmak için gelecekteki insanlara çok hoş görünmek” hayali, günümüzün dünyasında çoktan altüst oldu bile. Şiirdeki “ORTAÇAĞ BELGESELİ İZLEYEREK/ kendimle oynuyorum/ kendimi oynatıyorum” dizelerinin çabucak altında, “play/ pause/ rewind/ f.fwd” üzere, bir teybin, televizyonun, kısaca dinleme ya da izleme aygıtının oynatma, durdurma, geri, ileri sarma tuşlarının simgeleri var. Kendinle oynamak, kendinle oynatmak, her ne kadar ferdi tercihe bağlıymış üzere gözükse de, bu hareketler lakin teknolojik bir aracı sayesinde gerçekleşebiliyor artık. Bunları yaparken, birebir anda bir Ortaçağ belgeseli izliyor olsak bile…
“Islak İmzalı Tutanak” isimli şiirdeki “göğsüne tutunup kendini aklamanı/ veya asmanı beklerken” dizelerinin içerdiği ikilem oldukça dikkat cazibeli. Kendini aklamak ile kendini asmak kavramlarının tıpkı düzlemde yer alması, içinde bulunduğumuz çaresizliği net biçimde gösteriyor. Ya as diyor Köybaşı ya da akla. İkisi de birebir şey nasıl olsa! Nedeni ise çok açık: Zira, “perdelere sildiğimiz şefkatin kokusunun geçmesini (…) tavandaki deliliğin düşmesini beklerken (…) akla karşıt gelen kalbi silkeledik.”
Punk DNA, Onur Köybaşı, Sub Yayın 2020. Akla muhalif gelen kalbin silkelendiği bir çağa denk düştük biz, eyvah! Bence, bu ince kitapta yer alan şiirlerin temel ve ortak problemi, kalbin nasıl ve ne yolla silkelendiğini de açıkça ortaya koyuyor. Farklı şiirlerde yer alan şu dizelere bakalım: “parçalanmış DNA ve frekans/ tek ritmimiz bu”, “okuduğum gözlerini televizyona uyarlıyorum”, “endoplazmik retikulum/ ağ sistemimde radyo yayını yapıyor”, “televizyonunuzun ayarıyla oynayın/ beni izlerken kendinizle oynayın”, “atari salonlarında/ cinsiyetin cinayetini arıyorum”. Televizyon, radyo, atari ve dahası elbette… Hasılı DNA’mızı parçalayan tüm bu frekanslar akla uygun fakat kalbe muhalif.
Kalp neresi pekala? Bu sorunun cevabını bulmak için tekrar ‘Viyadükler’e bakmak gerek. “çıplak kalple şiir yazılmaz/ yoksa hayat bulaşabilir dudaklarıma…” dizelerini okuyoruz bu kitaptaki bir şiirde. Öyleyse kalp, çıplak kaldığında insanın dudaklarına hayatı bulaştıran bir organ. Kalbin çıplak kalması bir yana, büsbütün silkelenip atılmış olması, aklın zaferi olsa gerek. Aklın zaferinin bedeli ise, insanın hayattan mahrum kalması, dudaklarında hayata dair bir iz olmamasıdır.
CİNSİYETİN CİNAYETİ
İşte ‘Punk DNA’da, hayattan fakir kalan/ bırakılan insanın maruz kaldığı frekanslar dünyasını anlatıyor Onur Köybaşı. Arta kalan vücudunu de diyalize bağlayan bir şiir öznesi var karşımızda. Zira yalnızca vücut değil, DNA da parçalanmıştır artık. “Banyo yüzü görmeyen özgür sevişme yanlısı” biri için, “patlasın yedi renk” demekten diğer deva kalmamıştır. Cinsiyetin cinayeti bu olsa gerek.
Bu basamakta, DNA ile punk ortasında nasıl bir alaka kurulmuş olabileceğine de kısaca değinmek istiyorum. Punk, 70’li yıllardan itibaren dünyada yaygınlaşan, Türkiye’de bilhassa 90’larda tesirini gösteren bir müzik akımı. Kurulu sistemi, her türlü otoriteyi reddeden bu akım kısa müddette bir alt kültür hareketine dönüşmüş, geniş gençlik kısımlarını etkilemişti. Kitabın başlığındaki punk sözcüğü bu alt kültür hareketini işaret ediyorsa şayet, bu çok doğal. Lakin buradaki kullanımın, punk’ın kelamlık manasıyla da alakalı olduğunu düşünüyorum. Punk’ın, bedelsiz, kıymetsiz, serseri, hayta üzere manaları var. Zati müzik çeşidi, akabinde alt kültür hareketi olarak gelişen bu akıma punk ismi verilmesi de bu manaları içermesi yüzünden. Ancak ben, kitabın ismini (punk kültüründen de uzaklaşmadan) rezil DNA, serseri DNA olarak okuduğumu da itiraf etmeliyim. Ki bahsettiğimiz şey cinsiyetin cinayeti olduğuna nazaran, cinsiyeti belirleyen kromozomların DNA’da olduğunu da aklımızın bir köşesinde tutmak zorundayız. Cinayete yardım yataklık genlerden başlıyor ve Onur Köybaşı’nın DNA’yı amaca koymasının altındaki nedenlerden biri de bu sanıyorum.
“Konu Yalnızca Bu Değil” isimli şiiriyle devam ediyor Köybaşı. Bu şiirde yer alan “Ne vakit seni düşünsem/ odamdaki iki oyuncak bebeği öpüştürüyorum” ve “Yatağıma yalnız gittiğim gecelerde/ Freud daima haklı” dizeleri, içinde bulunduğumuz, akla muhalif geldiği gerekçesiyle kalbimizi silkeleyen frekanslarla dolu bu vakit diliminin asıl fonksiyonunun, bizi yalnız, yapayalnız bırakmak olduğunu açık biçimde vurguluyor. Sevgiliyi düşünürken odadaki iki yalnız bebeği öpüştürmek ve yatağa yalnız gitmek imgeleri, bu durumun sıklıkla (belki de hep) tekrarlandığı hissini uyandırıyor. Çağımızın biçtiği kefen budur tahminen de: Yalnızlık!
Zaten şiirin devamında “bu bacak/ o omuz/ bir ortaya gelmesin diye/ pim sesi/ it sesi/ şak sesi/ bom sesi aradık// silinsin tek kaydımız// o odada seninle/ iki kişi olmayı bekledik” dizeleriyle karşılaşıyoruz. İki kişi olmayı beklemek lakin bir türlü olamamak, bekleyen ve bekleten ortasındaki uyuşmazlığı, uyumsuzluğu göstermiyor burada. Mani olan bireylerin hali değil, toplumsal yapı ya da mahzur olmayı misyon bellemiş bir politik anlayış. Zira, bu bacağın o omuzla bir ortaya gelmesini engelleyen etken, çıkması beklenen olan bir pim sesi, bom sesi, şak sesi ve it sesi. Pimi çekilen, akabinde patlayan bomba, bedene inen kırbaç ve dahası…
Elbette, içinde bulunduğumuz bu dar vakit diliminde bu türlü. Yoksa, hiçbir tarihi akış bilakis çevrilemez ve insan genlerindeki küçük değişiklikler bile binlerce yıl alır. Pim sesleri, bom sesleri, şak sesleri ve it sesleri, kulağımızın çok yakınında oldukları için bize güçlü geliyor. Aslında, dünyanın tüm sesleri içinde, etkisiz, küçük detaylar bunlar. Kelamın özü, bu bacak o omuza kavuşacak nasılsa.